دستگاه نوا در موسیقی ایرانی
شاید اولین چالش در برخورد با کلمه دستگاه نوا، وجه تسمیه ی آن باشد. دستگاه از لحاظ لغوی یعنی محل گذاشتن دست است. اما از نظر موسیقیایی، به این دلیل که محل گذاشتن انگشتان در هر دستگاه موسیقی ایرانی با دستگاه دیگر تفاوت دارد، و به اصطلاح هر قسمت از موسیقی ایرانی را دستگاه یعنی محلهای ویژه گذاشتن دست روی دسته ساز نامگذاری نمودند. اگر موسیقی ایران را یک کشور فرض نماییم، دستگاه را به استان نغمه را شهر و گوشه را به خانه میتوان تعبیر نمود.
برای هر هنرجوی کلاس آموزش خوانندگی در بهترین آموزشگاه موسیقی الزامی می باشد که با انواع دستگاههای موسیقی ایرانی آشنایی داشته باشد. در این مقاله دستگاه نوا برای شما شرح داده خواهد شد.
موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه و پنج آواز می باشد
دستگاههای موسیقی ایرانی
- 1-شور
- 2-ماهور
- 3- سه گاه
- 4-چهارگاه
- 5-راست پنجگاه
- 6-همایون
- 7-نوا
آوازهای موسیقی ایرانی
- 1-دشتی
- 2-بیات ترک
- 3-افشاری
- 4- بیات اصفهان
- 5-ابوعطا
بررسی دستگاه نوا در کلاس آموزش خوانندگی
نوا از دیگر دستگاه های هفتگانه موسیقی ایرانی میباشد که آوازی بوده و در حد اعتدال و آهنگی ملایم و متوسط داشته و نه زیاد شاد و نه زیاد غم انگیز. نوا را آواز خوب نامیده اند. و اغلب در آخر مجلس می نواختند. اغلب اشعار عارفانه مانند اشعار حافظ را برای نوا انتخاب می نمایند به این دلیل که تاثیر خیلی زیادی در شنونده ایجاد می نماید.
این دستگاه در مقام نوا ریشه داشته و اغلب درجاتش نیز با مقام قدیمی نوا تطبیق دارد. از لحاظ فواصل، ساز نوا رابطه ی تنگاتنگی با دستگاه شور دارد. و خیلی از گوشه هایش نیز در مایهٔ شور می باشد. این امر و بعضی عوامل دیگر باعث شده است که بعضی مواقع هنرجویان ساز نوا را جزو متعلقات دستگاه شور در نظر بگیرند. ولی بیشتر ردیف دانان نوا را یک دستگاه مستقل و جزو دستگاههای هفتگانه اصلی می دانند. همچنین نوا ارتباط بسیار نزدیکی به آواز بیات اصفهان داته و از لحاظ فواصل به گام کوچک نظری در موسیقی کلاسیک غربی نیز نزدیک می باشد.
در ردیف موسیقی ایرانی گوشه های بسیاری برای دستگاه نوا ذکر شده است که خیلی از آنها دست کم در یک دستگاه دیگر نیز طبقه بندی می گردند. اصلی ترین گوشه های دستگاه نوا عبارت است از: گردانیه، بیات راجه، نهفت، گوشت، نیشابورک، خجسته، عراق، عشاق، حسینی، بوسلیک، نیریز، رهاوی، ناقوس، و تخت طاقدیس. بعضی از این گوشه ها زمینه پرده گردانی به دستگاه های دیگر، به خصوص ساز شور را فراهم می نماید و حتی برخی در انتهای اجرا فرود به مایه اصلی دسـتگاه نـوا انجام نمی گیرد.
بعضی از آثاری که در دستگاه نوا ساخته شده اند عبارتند از:
- آلبوم های چهره به چهره
- نوا
- مرکب خوانی
- نی نوا
- و بی تو به سر نمی شود.
ماندگاری آثار در این دستگاه
خیلی از اساتیدی هم که این دستگاه را اجرا نموده اند، آن اثر تبدیل به یکی از ماندگارترین آثار آنها شده است. همانند چهره به چهره محمدرضا لطفی، نی‌نوا حسین علیزاده، نوا و مرکب خوانی پرویز مشکاتیان و دود عود پرویز مشکاتیان.
هر چند که برخی از اساتید مانند علینقی وزیری و روح‌الله خالقی، نوا را مشتق از شور شناخته‌اند، اما این ساز دارای تفاوت در نت شاهد و ایست و همچنین شخصیت مستقل آوازی با شور و مشتقات آن میباشد.
این دستگاه در مقام نوا ریشه دارد و بیشتر درجاتش نیز با مقام قدیمی نوا مطابق است. از نظر فواصل، ساز نـوا رابطهٔ تنگاتنگی با دستگاه شور دارد و بسیاری از گوشه‌هایش نیز در مایهٔ شور است.
این امر و خیلی از سایر دلایل موجب شده است که گاهی نوا را جزو متعلقات ساز شور در نظر بگیرند، اما بیشتر ردیف‌دانان نوا را یک دستگاه مستقل و جزو دستگاههای هفتگانه ی اصلی می دانند. همچنین نوا ارتباط نزدیکی به آواز بیات اصفهان دارد و از لحاظ فواصل به گام کوچک نظری (مینور تئوریک) در موسیقی کلاسیک غربی نیز نزدیک می باشد.
در ردیف موسیقی ایرانی گوشه‌های متعددی برای این دستگاه ذکر شده که خیلی از آنها دست کم در یک دستگاه دیگر نیز طبقه بندی می شوند.