معرفی ساز عود یا بربط
اگر به یادگیری سازهای قدیمی و اصیل علاقه‌مند هستید، بهتر است به ساز عود و یا بربط مراجعه کنید. این سازها علاوه بر استقبال قوم‌های شرقی، در بین اقوام غربی و سایر کشورها نیز طرفداران خاصی دارند. قبل از شروع به یادگیری این ساز، در این مقاله همه چیز درباره ساز عود را بررسی کرده‌ایم تا بتوانید این ساز محبوب را به عنوان ساز آموزشی خود انتخاب کنید.
ساز عود یک ساز زهی زخمه‌ای است که طول آن حدوداً 85 سانتی متر است. و دسته ای کوتاه دارد. این ساز با یک کاسه بزرگ و شکلی گلابی شکل طراحی شده است و بدلیل عدم وجود پرده‌بندی، باید به طور دقیق یاد بگیرید تا بتوانید آن را به درستی نوازش کنید. ساز عود دارای 10 تا 13 سیم است و از چوب آبنوس یا توت ساخته می‌شود.
تاریخچه ساز عود یا بربط
یکی از سازهای قدیمی شرقی، ساز عـود است که محل پیدایش اولیه و اصالت آن هنوز مشخص نیست. برخی از افراد بر اساس تصاویر حکاکی شده و آثار باستانی، باور دارند که این ساز بلخی یا هندی است، در حالی که برخی دیگر معتقدند که ساز عود ایرانی است؛ زیرا در دوره‌های ساسانی و اشکانی، در مناطق مختلف ایران پراکنده بود.
زمانی که دین اسلام گسترش یافت، سـاز عود در کشورهای عربی نیز شناخته شد و ارزشیابی شد. مهم است بدانید که بربط از چوب پوشیده شده است و در زبان عربی به عود معروف است. شکل ظاهری این ساز به شکل یک مرغابی است که سینه خود را به سمت جلو پهلو می‌دهد و گردنی کوتاه دارد، به همین دلیل با نام “بربط” شناخته می‌شود. البته برخی از افراد باور دارند که نام ساز از “باربد”، نوازنده‌ای که در دوران خسرو پرویز وجود داشت، گرفته شده است. در کشورهای اروپایی، این ساز نیز با نام “لوت” شناخته می‌شود.
همه چیز در مورد ساز عود و نت نویسی آن
ساز عود، یک ساز زهی زخمه‌ای است که با شکلی گلابی و بزرگ در قسمت شکم طراحی شده است. دسته‌ای کوتاه و بدون پرده باعث می‌شود یادگیری آن نسبتاً دشوار باشد. سـاز عـود دارای ده سیم است که به صورت جفت جفت قرار داده شده‌اند و به عنوان یکی از بم‌ترین سازهای زهی شناخته می‌شود. صدای این ساز بم، نرم، جذاب و بسیار قوی است.
نت‌نویسی ساز عود بر اساس کلید سل انجام می‌شود و به منظور راحتی در نوشتن و خواندن، یک اکتاو بالاتر از کلید فا در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر این، ساز عود دارای وسعت صوتی دو اکتاو است و با توجه به دسته‌ی کوتاه، یک اکتاو و نیم از محدوده صوتی وسط، صداهای بسیار بهتر و مناسب‌تری تولید می‌کند. همچنین، ساز عود می‌تواند به صورت تکنوازی و هم‌نوازی، صدایی فوق‌العاده داشته باشد.
اجزای سازنده ساز عود
در زیر تمام قسمت های مختلف ساز عود را بررسی کرده ایم تا قبل از شروع یادگیری با این ساز آشنا شوید.
-
کاسه طنینی
قسمت شکم ساز عود، به شکلی گلابی مانند است و با استفاده از تکه چوب های به هم پیوسته، یک کاسه طنینی بزرگ تشکیل می دهد. در این ناحیه، بخش بسیار زیادی از طول سیم‌ها قرار داده می شود. قسمت شکم ساز عود، با استفاده از صفحه رویی از جنس چوب درخت کاج ساخته شده است؛ زیرا این جنس چوب صدای بهتری تولید می‌کند. روی این صفحه، دایره‌هایی مشبک قرار گرفته است که از جنس استخوان ساخته شده‌اند و صدایی فوق‌العاده ایجاد می‌کنند.
-
پل
پل‌هایی در قسمت شکم ساز عود وجود دارند که به شکل افقی طراحی شده‌اند. این پل‌ها باعث می شوند. صفحه ساز تغییر شکلی نکند و در پنج نقطه از صفحه به سمت داخل کاسه قرار گیرند.
-
خرک
برای درک کامل درباره‌ی سـاز عود، بهتر است با تمام اجزای آن آشنا شوید. عـود، سازی است که از جنس چوب ساخته می‌شود. در انتهای کاسه ساز، یک قسمت به نام خرک قرار دارد که در واقع سیم‌ها را نگه می‌دارد. باید بدانید که بین صفحه و خرک، مقداری فاصله وجود دارد.
-
دسته
ساز عود دارای دسته‌ای کوتاه از جنس چوب است. در گذشته، دستان ساز بر روی این دسته قرار می‌گرفت، اما امروزه بی‌دستان است و دارای قطری حدود ده سانتیمتر است.
-
سرپنجه
ساز عود دارای یک محفظه ای جعبه مانند است که تو خالی است و در ابتدای دسته قرار دارد. این محفظه به عنوان سرپنجه شناخته می شود. و مکان قرارگیری گوشی ها را ایجاد می‌کند. در هر طرف سرپنجه، پنج گوشی قرار دارد.
-
شیطانک
در قسمتی که بین دسته و سرپنجه قرار دارد، یک شیطانک با ارتفاع یک میلیمتر قرار داده شده است. این شیطانک از یک تکه چوبی باریک و کم ارتفاع ساخته شده است و وترها از درون شیارهای آن عبور می‌کنند.
-
وتر
ساز عود دارای 10 وتر است که به صورت جفت جفت با هم کوک شده‌اند. وترها از جنس سیم نایلونی، ابریشم و یا روده گوسفند ساخته شده‌اند و دارای ضخامت‌های متفاوتی هستند.
-
مضراب
جنس مضراب در گذشته از پر پرندگان ساخته می‌شد؛ اما امروزه از جنس پلاستیک است و با استفاده از دست راست نواخته می‌شود.
همه چیز در مورد ساز عود و نحوه نواختن آن
ساز عود دارای پنج جفت سیم است که از سمت چپ به راست صدای “سل، لا، ر، سل دو” را ایجاد می‌کنند. با توجه به اینکه این ساز فاقد دستان است، اجرای تمام فواصل مانند پرده، نیم پرده و ربع پرده روی دسته انجام می‌شود. برای نواختن ساز، آن را بر روی ران پا به صورت افقی قرار می‌دهند، به طوری که کاسه ساز در سمت راست نوازنده و دسته در سمت چپ قرار داشته باشد.
نوازندگان مشهور ساز بربط
منیر بشیر، یکی از نوازندگان معروف این ساز، اهل عراق است. همچنین، ریاض سنباطی، انور براهیم آهنگساز تونسی، ناصر شمه و فرید الاطرش نیز از دیگر نوازندگان مشهور این ساز هستند. در میان نوازندگان ایرانی که در نواختن این ساز معروف هستند، می‌توان به حسین بهروزی، محمود رحمانی پور، عبدالوهاب شهیدی، مجید ناظم پور، منصور نریمان، اکبر محسنی و حسن منوچهری اشاره کرد.
کلام آخر
برای یادگیری ساز عود، ابتدا نیاز است یک ساز مناسب و خوش دستی را تهیه کنید و با آن شروع به نوازندگی مناسب کنید. در مرحله بعد، به دنبال یافتن یک موسسه مناسب با اساتید مجرب باشید. خوشبختانه، در این مرحله می‌توانید به آموزشگاه آوای هیوا مراجعه کنید، که در آن می‌توانید تمام جوانب مربوط به سـاز عود را یاد بگیرید. در این آموزشگاه، تمام اصول بر اساس قواعد خاص این ساز آموزش داده می‌شود و با تمرین فراوان، شما مانند یک نوازنده حرفه‌ای قادر به نواختن آن خواهید بود.