معرفی ساز هارمونیکا
ساز هارمونیکا نام دیگری از سازدهنی می باشد. این ساز در بین سازهای بادی با دهانه آزاد قرار می گیرد. کار ساز هارمونیکا به این شکل است که با ارتعاش زبانه صدای دلنشینی تولید می گردد. این زبانه از جنس فلز ساخته می شود که از یک طرف به بدنه وصل می باشد و از سوی دیگر کاملا آزاد است.
صدای دلنواز هارمونیکا خیلی شبیه به آکاردئون می باشد و به همین علت است که تشخیص این دو صدا از همدیگر برای عموم مردم سخت است. این تشابه به علت مراحل تولید صدای مشابه در هر دو ساز می باشد. ساز دهنی از جمله سازهای بادی می باشد که خیلی سریع در بین اقشار و قومیت های گوناگون محبوب شد، به ویژه افراد سیاه‌پ وست. در حقیقت سیاه پوستان با الهام از صداهای موجود در طبیعت مانند صدای پرندگان، جانوران و جنگل به تکامل این ساز کمک زیادی نمودند و سبک های گوناگونی در نواختن این ساز بوجود آوردند.
تاریخچه‌ی ساز هارمونیکا یا سازدهنی
هارمونیکا یکی از سازهای قدیمی جهان به شمار می رود که خاستگاه آن، چین معرفی شده است. چینی ها نوعی ساز مشابه هارمونیکا بنام شنگ ساخته اند. این ساز از چوب درخت بامبو ساخته شده است و خیلی سریع در بین نوزاندگان و علاقمندان به موسیقی آسیای شرقی محبوب شد. شنگ در قرن هجدهم بوسیله تجار اروپایی وارد این قاره شد و خیلی زود در بین اروپاییان نیز طرفداران خیلی زیادی پیدا نمود.
در قرن هجدهم سازندگان ساز اروپایی بدنبال ساخت این ساز از فلز بودند. در سال 1820 تا 1821، فردی بنام فردریک لودویک بوشمن که متخصص در زمینه‌ی ساخت ساز بود. توانست سازی با زبانه های فلزی بنام آئورا بسازد. ساز آئورا بوشمن را اولین ساز دهنی مدرن امروزی می دانند. با این وجود این ساز تنها جهت تولید چند نت محدود ساخته شده بود.
در سال 1825 فردی بنام ریتا موفق به ساخت سازدهنی با ده سوراخ و 2 صفحه شد. هر سوراخ دارای یک زبانه فلزی بود. صدا در این ساز از راه عمل دم و بازدم و گردش هوا در بین زبانه ها تولید می شد. ساز دهنی ربتا خیلی شبیه به ساز دهنی دیاتونیک امروزی می باشد.
اولین خط تولید ساز هارمونیکا در سال 1829 در وین راه اندازی گردید و پس از آن خیلی سریع به بخشهای گوناگون اروپا و جهان نیز گسترش یافت.
انواع هارمونیکا
ساز دهنی را می توان مطابق با ساختمان و کاربردش به ۲ دسته‌ی اصلی تقسیم نمود: ساز دهنی دو زبانه‌ای و ساز دهنی تک زبانه‌ای. در این نوع تقسیم بندی، ساز دهنی هایی که جهت تکنوازی کاربرد دارند، بیشتر در نظر گرفته می شوند. و بایستی از سازدهنی های مناسب جهت گروه نوازی صرف نظر نمود. در ادامه در مورد سازدهنی های دو زبانه ای و تک زبانه‌ای اشاره ای خواهیم داشت.
سازدهنی دوزبانه ای
همانگونه که از نامش مشخص می باشد سوارخ های موجود در این نوع سازدهنی دارای دو زبانه می باشند و صدا مطابق با عمل دمش و مکش در این ساز تولید می گردد. به عبارت دیگر صدا هر نت بر اثر ارتعاش این دو زبانه تولید می گردد. از جمله مهم ترین سازدهنی های دو زبانه ای می توان به نوع اکتاو و ترمولو اشاره نمود.
- نوع اکتاو
در سازدهنی نوع اکتاو، دو زبانه به اندازه ی یک اکتاو با همدیگر کوک می شوند. و دو زبانه همزمان با هم ارتعاش می نمایند. به همین علت است که کلیه نت ها با فاصله ی یک اکتاو (یا یک هشتم) با همدیگر شنیده می شوند.
- نوع ترمولو
در ساز دهنی های نوع ترمولو، دو زبانه با اختلاف کم در فرکانس نسبت به همدیگر کوک می شوند. هر دو زبانه در زمان نواختن این ساز با هم مرتعش می گردند. در نهایت صدایی با کیفیت دو گانه ایجاد می شود که به آن اثر ترمولو می گویند. تفاوت ظاهری هارمونیکا نوع ترمولو با نوع اکتاو، وجود دو ردیف سوراخ کنار هم در نوع ترمولو می باشد.
ساز دهنی هارمونیکا تک زبانه ای
نت های نواخته شده در سازدهنی تک زبانه بر اثر ارتعاش یک زبانه ایجاد می شوند. از اصلی ترین هارمونیکا تک زبانه ای می توان به دیاتونیک و کروماتیک اشاره نمود. سازدهنی دیاتونیک را می توان قدیمی ترین نوع ساز هارمونیکا دانست که در هر سوراخ دو زبانه وجود دارد. و نت ها تنها بر اثر عمل دمش یا مکش ایجاد می شوند.
معروف ترین سازدهنی دیاتونیک، نوع ماژور می باشد که به طور کلی امکان نواختن نت های غیر از گام ماژور بوسیله این ساز وجود ندارد. البته در حال حاضر خیلی از نوازندگان حرفه ای این ساز توانسته اند با بهره گیری از تکنیک های گوناگون مانند بندینگ یا اور بندینگ به اجرای نت‌های گام های دیگر همانند کروماتیک نیز بپردازند.
سازدهنی کروماتیک برای تعویض زبانه ها از یک شستی متحرک در کنار بدنه به کار می برند. این نوع سازدهنی می تواند 12 نت کروماتیک را اجرا نماید. به همین علت است که بعنوان کامل ترین نوع هارمونیکا شناخته شده است و از لحاظ قیمت نیز گران تر از دیگر انواع سازدهنی می باشد. سازدهنی های کروماتیک موجود در بازار ایران اغلب مطابق با گام دو ماژور ساخته می شوند. با این وجود به این دلیل که باید زبانه ها بصورت دستی جا به جا شوند، کلیه نیم پرده‌ها را می توان اجرا نمود. در نهایت دیگر نیازی به استفاده از تکنیک های بندینگ و اور بندینگ نیست.
کاربرد ساز دهنی
کاربرد ساز هارمونیکا مطابق با قابلیت های گوناگون و جنس صدا در هر سبک موسیقی متفاوت می باشد. به عبارت دیگر نوع سازدهنی بایستی مطابق با سبک موسیقی که نواخته می شود، انتخاب شود. بعنوان مثال برای نواختن موسیقی در سبک های فولک یا پاپ بایستی از سازدهنی های اکتاو و ترمولو استفاده نمود. نواختن موسیقی سبک فولک، ایرلندی، راک، کانتری، بلوز و پاپ با استفاده از سازدهنی دیاتونیک امکان پذیر می باشد.
با استفاده از سازدهنی کروماتیک نیز می توان موسیقی های گوناگون در سبک های ایرلندی، جاز، کلاسیک و پاپ را اجرا نمود. سازدهنی های بیس و کورد نیز اغلب برای گروه نوازی و همچنین اجرای موسیقی سبک کلاسیک کاربرد دارد.
سخن پایانی در مورد ساز هارمونیکا
ساز دهنی یا همان ساز هارمونیکا از جمله محبوب ترین سازهای بادی در جهان محسوب می گردد که صدای خیلی دلنشینی دارد. اکثر افراد صدای این ساز را با صدای آکاردئون اشتباه می گیرند. سازدهنی دارای انواع گوناگونی می باشد که با توجه به سبک موسیقی انتخاب می شود. محبوبیت این ساز در بین افراد سیاه پوست بسیار است. به همین علت که کاربرد آن در موسیقی بلوز بسیار رایج می باشد. با این وجود هر یک از انواع هارمونیکا برای نواختن سبک های گوناگون موسیقی طراحی و ساخته شده اند.