ساز مادر چیست؟
سال‌هاست که یک سوال خاص، ذهن بسیاری از اقراد از جمله نوازندگان و موسیقی دانان را به خود مشغول کرده و آن، این است که ساز مادر در میان سازهای متنوع، کدام است؟ برای پاسخ به این سوال، می‌توانیم از دو مدل به مسئله نگاه کنیم. اگر ساز مادر را سازی بگوییم که در ابتدایی‌ترین فرم خود تولید شده و موسیقی را به وجود آورده، می‌توانیم سازهای کوبه ای را به عنوان ساز مادر انتخاب کنیم. اما اگر قوانین ملودی و هارمونی را نیز در نظر بگیریم، پاسخی کاملا متفاوت به دست می‌آید. در ادامه به اینکه چرا پیانو ساز مادر است می‌پردازیم.
پیانو به عنوان کامل‌ترین ساز و ساز مادر در میان تمام ساز‌هایی شناخته می‌شود که تا کنون وجود داشته‌اند. دلایل مختلفی وجود دارد که این لقب را به ساز پیانو نسبت داده‌اند. در این قسمت، آن‌ها را توضیح می‌دهیم:
دلایل انتخاب پیانو به عنوان ساز مادر
1-اصلی‌ترین دلیل نسبت دادن لقب ساز مادر به پیانو این است که می‌تواند محدوده بسیار وسیعی از اصوات را تولید کند؛ در حالی که دیگر سازهای اصیل موسیقی، تنها قادر هستند که تعداد کمی از صدا‌ها را تولید کنند. شکل فعلی پیانو، به طور معمول ۷ اکتاو دارد و می‌تواند فرکانس‌هایی را از حدود ۲۰ تا ۵۰۰ هرتز تولید کند. اگر این ساز را با سازی مانند ویولن مقایسه کنید، بدون شک شگفت‌زده می‌شوید. ساز ویولن تنها قادر به تولید کم‌تر از ۴ اکتاو است و نوازندگان مشهور در بهترین حالت تنها می‌توانند ۳ اکتاو صدا را تولید کنند.
همان طور که در بخش قبلی اشاره کردیم، این ساز برخلاف هارپسیکورد، می‌تواند نوانس‌های مختلفی را اجرا کند. بدین معنی که هرچه کلیدها را ضعیف‌تر فشار دهید، صدای ضعیف‌تر و کم‌تری تولید می‌شود و هرچه کلیدها را قوی‌تر فشار دهید، صدای بلندتری تولید خواهد شد. جالب است بدانید که پیانو مخفف شده عبارت پیانو فورته بوده که پیانو معنی ضعیف و فورته معنی قوی می‌دهد.
2-یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل محبوبیت این ساز، تطبیق‌پذیری بالای آن است. این ساز برخلاف دیگر سازهای آن زمان مانند ارگ یا هارپسیکورد، طیف گسترده‌ای از سطوح پویا را تولید می کند. این ویژگی باعث شده نوازندگان بتوانند در انواع مختلفی از ژانر‌های موسیقی از کلاسیک تا راک‌اند رول و جاز، از پیانو استفاده کنند.پیانو قادر است روی توسعه ابزار دیگر موسیقی تأثیر بگذارد و این یکی دیگر از دلایلی بوده که به آن ساز مادر گفته می‌شود.
این ساز تاثیر زیادی روی تکامل موسیقی ارکسترال گذاشت. قبل از این که پیانو اختراع شود، آهنگسازان محدودیت زیادی در ایجاد کنتراست پویا موسیقی ارکسترال داشتند. با توجه به این که پیانو امکان نواختن صدا‌های ملایم و بلند را برای آهنگسازان فراهم کرد، آن‌ها توانستند آثار گویاتر و پیچیده‌تری را خلق کنند.البته باید بدانید که نام‌گذاری پیانو به عنوان ساز مادر به معنی بی‌اهمیت بودن یا کاهش ارزش سایر ساز‌ها نیست؛ بلکه تنها بدین معنی خواهد بود که این ساز تأثیر زیادی روی پیشرفت موسیقی گذاشته و توانایی این ساز بیشتر از سازهای دیگر است.
صدادهی پیانو
صدا دهی در پیانو با استفاده از کلیدها و چکش‌های این ساز انجام می‌شود. این چکش‌ها با استفاده از چند اهرم بسیار ظریف به کلیدها متصل شده‌اند. در نتیجه این اتصالات، سیستمی به وجود آمده که به آن عملگر یا همان اکشن پیانو گفته می‌شود. این سیستم دو وظیفه مهم به عهده دارد که شامل کنترل عکس العمل بازگشتی مجموعه و افزایش شتاب چکش‌ها در زمان برخورد به سیم‌ها می‌شوند.
معمولاً سر چکش‌ها را با استفاده از الیاف یا نمد مصنوعی و طبیعی می‌پوشانند تا کیفیت صدای پیانو بالاتر برود. عوامل مختلف دیگری همچون کیفیت صفحه صدا نیز روی کیفیت صدای پیانو تأثیر می‌گذارد.
به طور کلی پیانو به دو شکل مختلف تولید می‌شود که نحوه تولید آن، روی صدادهی اثر دارد. یکی از مدل‌های پیانو در زبان فارسی با عنوان پیانوی رویال شناخته می‌شود. این ساز یک جعبه ۳ گوش و بزرگ است که روی یک سه پایه قطور قرار می‌گیرد. سیم‌های این نوع پیانو به صورت افقی در داخل جعبه پیانو کشیده می‌شوند و چکش‌ها از بخش زیرین، به سیم‌ها برخورد می‌کنند.
نوع دیگری از پیانو وجود دارد که در برخی از زبان‌های اروپایی، به آن پیانینو نیز گفته می‌شود. پیانینو به معنی پیانوی کوچک است که جعبه آن کوچک‌تر از پیانوی رویال مسطح بوده و به شکل قائم یا عمودی تولید می‌گردد. در این مدل از پیانو، سیم‌ها به شکل عمودی داخل آن قرار می‌گیرند و چکش‌ها از قسمت جلویی به سیم‌ها ضربه می‌زنند.
کلاویه‌ها یا کلید‌های ساز پیانو با استفاده از مکانیزم خصوصی برای تولید صدا، فرمان کوبش می‌دهند؛ سپس چکش را به سمت عقب باز می گردانند تا مانع از ادامه ارتعاش سیم نشوند. همین عامل موجب می‌گردد به محض برداشتن انگشت نوازنده از روی کلاویه، قطعه نمدی روی سیم قرار گیرد و لرزش سیم از بین رود.